منظور از «حقوق گمرکی» چیست؟
منظور از «حقوق گمرکی» ( Customs Law ) چیست؟
قبل از تبیین مفهوم «حقوق گمرکی»، لازم است مفهوم معانی مختلف «حقوق» را بشناسیم.
معنای لغوی حقوق:
حقوق جمع كلمه حق است و حق در زبان فارسي به معناي سزاوار و روا و در مقابل باطل آمده است و در ادبيات عرب نيز به همين معنا به كار رفته است.
معنای کلی حقوق (فردی و شخصی):
حقوق به اين معنا جمع «حق» است و به معناي توانايي و اختيار قانوني افراد. بنابراين حقوق در معناي كلي عبارت است از: تواناييها و اختيارات قانوني افراد جامعه نسبت به شخص و يا شيئي معين و يا بطور كلي نسبت به انجام امري در جامعه مانند حق حيات، حق آزادي شغلي، حق زوجين نسبت به هم، حق مستأجر به مورد اجاره و حق موجر نسبت به مطالبه اجاره از مستأجر. بطور كلي به اين نوع حقوق در زبان فرانسه Droits subjectifs و در زبان انگليسي Rights و در حقوق ایران، حقوق شخصي و يا فردي اطلاق مي‌شود.
معنای اصطلاحی حقوق (نوعی و ذاتی):
حقوق به اين معنا مترادف «قاعده حقوقي» است كه داراي اوصافي به شرح زیر است:
الف) قاعده حقوقي الزامآور است. براي اينكه حقوق بتواند به هدف نهايي خود يعني استقرار نظم وعدالت برسد بايد رعايت قواعد آن اجباري باشد. با اين اوصاف بايد گفت رعايت پارهاي از اصول به طور مطلق الزامي است و درهيچ صورت گريزي از اجراي آنها نيست و پاره اي فقط در صورتي اعمال مي‌شود كه اشخاص در پيمان‌هاي خود راه حل ديگري را انتخاب نكرده باشند.
ب) ضمانت اجراي حقوق: بطور كلي اجراي قواعد حقوقي از طرف دولت تضمين شده است و اين ضمانت اجرا است كه به قواعد حقوق ارزش و اعتبار مي‌دهد. ولي بايد اذعان داشت كه تمام قواعد حقوقي به يك اندازه ضمانت اجرايي ندارند.
ج) قواعد حقوقي، كلي و عمومي است. بدين معنا كه اولاً مقيد به فرد معيني نيست و ثانياً با يك بار اجرا تمام نمي شود. بطور كلي حقوق رابطه نوعي را تنظيم مي‌كند و هركس در اين مرحله قرار مي‌گيرد مشمول آن مي‌شود.
به عنوان مثال مرد وقتي ازدواج مي كند يك سري وظايفي بر او تحميل مي‌شود از جمله نفقه همسر و فرزندان، حال هر شغلي كه مي‌خواهد داشته باشد.
د) حقوق نظامي است اجتماعي: يعني هدف آن تنظيم روابط اجتماعي است نه پاكي روح و وجدان انسان. بنابراین باتوجه به توضيحات فوق تعريف اصطلاحي حقوق به شرح ذيل است:
«قاعده اي كلي و الزام آور است كه به منظور ايجاد نظم و استقرار عدالت بر زندگي اجتماعي انسان حكومت مي‌كند و اجراي آن از طرف دولت تضمين مي‌شود.»
لفظ حقوق به اين معنا به صورت مفرد به كار نمي رود و در زبان فارسي عنوان «حقوق» به آن اطلاق مي‌شود؛ مانند حقوق ايران و در زبان انگليسي واژه Law و در زبان فرانسه Droit (مترادف آن Droit objectif و Droit positif ) استعمال مي گردد.
با توجه به توضیحات فوق می توان گفت، منظور از «حقوق گمرکی» دانستن حقوق و تکاليف صاحبان کالا، کارگزاران گمرکی، شرکت های حمل و نقل و کارکنان و نمایندگان قانونی آنها و کلیه مشتریان و ذینفعان گمرک است و علم به اصول و قوانين و قواعدی است که روابط بین گمرک با ایشان را تنظيم مي‌نمايد.
شایان ذکر است این تعریف، منصرف از مفهوم حقوق گمركی (Customs Duties) است که در بند (د) ماده 1 قانون امور گمرکی (مصوب 1390) آمده و معادل 4% ارزش سیف کالا از سوی مجلس شورای اسلامی برای تمامی کالاها (به استثنای شمش طلا و نقره) به عنوان نوعی مالیات غیرمستقیم تعیین شده است و در کنار سود بازرگانی كه توسط دولت تعیین می‌شود و سایر وجوهی که گمرک به موجب قانون، مسؤول وصول آن است (مثل 1% عوارض هلال احمر) بر مبنای مأخذ تعرفه، از کالاهای واردات قطعی به قلمرو گمرکی تحت عنوان «حقوق ورودی» اخذ می شود.
دکتر رضا گلی
1397/5/28